lundi 19 septembre 2011

Timlit n Aumer U Lamra d Rachid Aliche

"Nekni s "wid yeɣran", ula d targit taɛreq-anaɣ s Tmaziɣt. D Tafṛansist i d llqeḍ nneɣ"



Aumer U Lmara
: Di tazwara, amek alarmi d-turiḍ ungal-agi s Tmaziɣt ? D acu-tt teḥkayt-is ?

Rachid Aliche : - Ungal agi ɣures taḥkayt. Taḥkayt yebḍan d isuraf; a k-d-bedreɣ kra deg-sen.
Asurif amezwaru d wagi : Asmi neṭṭef tanezduɣt di temdint n Lezzayer, taggara useggas amerbuḥ n 1962, di leɛmeṛ-iw 9 iseggasen. Yuɣ-iyi wugur ; ugur n tmeslayt : ur sawaleɣ ula d awal s Taɛṛabt. Zemreɣ ad ak-iniɣ belli ur bniɣ ara a tt-afeɣ din, wala anda nniḍen. Rnu ɣers, kra si lǧiran-nneɣ sawalen fell-aneɣ s kra akken n tecnayt tucmitt, ur ten-yessuli ara di ccan deg ul-iw, nnig wannect-a. Teǧǧa-d aggas aqerḥan di
tasa-w.
Asurif wis sin asmi d-ɣlint ger ifassen-iw kra n tektabin yuran s tfinaɣ ; si tid d-ssufuɣen lawan-nni dagi di Fṛansa. Dagi ilaq ad bedreɣ ccɣel uwqim n wid yesselḥan timsal-agi di lawan-nnsen, ulamma am akken ccḍen accemma di taggara.
Wis tlata yeḍḥa-d di lawan i deg bdiɣ leqraya n Tmaziɣt ɣer Dda Lmulud AT MAAMMER.
Wis ṛebɛa yedda-d, neɣ yusa-d asmi fehmeɣ, jeṛṛbeɣ tiḥṛaymit n wid yaabwlen ad-aɣ-bernen tamgeṛt. Skud ttlazeɣ neɣ ttfadeɣ tussna, tidett akk d-tlelli, wid i ɣ-iḥekmen i yufan d abrid, ala win ubekkem.

Aumer U Lamara : Amek tesdukleḍ tameslayt n yal ass akk d tira ?

Rachid Aliche : Amek ara taruḍ a bnadem s tmeslayt iss tessentaqeḍ ala ijeqḍuren d rregmat ? Nekni s "wid yeɣran", ula d targit taɛreq-anaɣ s Tmaziɣt. D Tafṛansist i d llqeḍ nneɣ. Ala di nnekwa i d izzayriyen.
Ihi, di tazwara, nudaɣ ufiɣ ter„eg n tmeslayin tibeṛṛaniyin ; rziɣ ar Tmaziɣt anda
tt-ufiɣ, yaɛni ar temɣarin, ar tyemmatin-nneɣ. Leqqḍeɣ deg imeslayen, di lemtul, di kra akken n "rriḥa" i ɣ-d-iǧǧan d nekni ger wiyaḍ.
Asmi bdiɣ tira, nwiɣ ad tishil. Afeɣ tella tira, tella tira.
Tira akken nettmeslay tecbeḥ-ed am ccewha, ur tewqim ara i trusi ɣef lkaɣeḍ. Nniɣ-as ilaq a neffeɣ si teqdimin, aɛlaxaṭer tiggad agi yellan bubbent d ammus ; rnu ɣer-s ilul-d lǧil amaynut yebɣan
ad iqabel tameddurt s wudem ajdid ; yufa-d tamurt tekker d "imeccucen", leḥkem ines si tmejjarin ar umejlad (ajekkwaḍ), yekkes fell-as sser, yeqḍaɛ laman degs, tezdeɣ-itt takkerḍa, agdud yezzer di lḥif –n yidles neɣ n tuččit-, agdud irekkeḍ di tberkect ur naɛwid taceṛt.
Taqurant si tquranin, d asefsex umezruy sɣur wid ittkemmilen – ma mačči ugar nnsen – ay deg-neɣ ǧǧan
imnekcamen. Amendeṛ ma d nniyya, d yir tamusni, neɣ …

Aumer U Lamara : Taktabt-agi teffeɣ-d di Lyon, ini-yi-d ma tewteḍ ar tebbura n "la SNED"…

Rachid Aliche : Rziɣ ɣer "la SNED", ulamma ur tesɛiḍ way ḍmeɛɣ. ẓriɣ sin n medden ; amezwaru degsen iḥseb-iyi d ameslub, d axeddaɛ n lumma (anta?)… ma d wis sin yedhec. Ma mi nuẓa deg umeslay, ibeggen-d lfeṛḥ-is, yenna-yi-d : "nessufuɣ-ed tiktabin s Taɛṛabt tafuṣḥit, ayen turiḍ mṛeḥba bih, ad ittwaḍbeɛ ; s Tefṛansist daɣen, ulamma ilaq ad-tegganiḍ ard iɛebbi abbu zzmam-ik, di leqjur. Ma s ddarǧa, ayagi xas kkes-it si lbal-ik. Ulac akk fell-as awal ; dɣa imi d Taqbaylit, aqlak tɛeddaḍ tilas".
Asmi fukeɣ tira, rsent tikta, rekden imeslayen, asmi yeffeɣ wungal d ameslux, ufiɣ mazal ifuk. I wakken ad as-fkeɣ udem aḥeqqani –akken i d as-ssawḍeɣ – deg wayen yaɛnan tajeṛṛumt, uguren, imiren, ṭṭuqten-d neɣ gguffɛen-d. Yiwen deg-sen ihi d wa : ar ass-a ur ɛad ireṣṣa llsas n tjeṛṛumt akken ad aɣ-tuɣal d tannumi.
Ugur nniḍen akken ad d-iffeɣ : d taɣawsa neɣ d asafar. Ruḥeɣ ar imazragen am Maspero, Le Seuil… atg. Wa ad ak-yini d asafar ur nettnuz, wa a t-ibɣu s Tefṛansist (am akken xuṣṣen), wayeḍ yeqbel
a t-id-yessufeɣ di snat n tmeslayin, yaani s Tmaziɣt d Tefṛansist.
Ugiɣ. Nniɣ-as : ar melmi ara nesɛu wiyaḍ d irbiben ?
Di yennayer 1980, di taggara, mlaleɣ Bernard LESFARGUES (FEDEROP), ukud lḥiɣ
amecwaṛ d wamek yeqbel a-d-teffeɣ tektabt agi s Tmaziɣt weḥdes. Tilin n tezwart s Tefṛansist d tamsalt nniḍen ; taɛna wid iqurben –d izumal – Tamazɣa, ɣas akken d ibeṛṛaniyen.

Aumer U Lamara : Acu tenniḍ deg uṭerjem si tmeslayin nniḍen ar Tmaziɣt ?

Rachid Aliche : D ayen izaden, i ilaqen ma tama-s tella-d, tedda-d tsekla sɣur tarwa n tmurt, di tutlayt n tmurt-nneɣ.

Aumer U Lamara : Ur d-nufi ara ansay n tira di tmurt-nneɣ, amek ar ad ilal wayagi ?

Rachid Aliche : Yella win d-yekkren yessen ?
Mel-iyi anta tamurt, anwa agdud i d-yufan tqaɛd-as teswaɛt ?
Timura-yagi i seg nettasem ɛeddant si tegnitt agi i deg nella nekni, acu kan fell-aneɣ yerna-d uzaglu imnekcamen. Ugur atan di yir tamusni, di yir uḥeṣṣen n temsal. Tifratattan deg wnekcum s annar n tsertit, d aggaḍ s irebbi n tidett. Tabburt-is ihi,dagi ad rnuɣ deg wawal n Lewnis AT MANGELLAT : "ma ar ad tarew tugdi… tirrugza".

Aumer U Lamara : Amendeṛ ma tessewjadeḍ, imi abrid yenjeṛ, ayen nniḍen ?

Rachid Aliche : Ad kemmleɣ ayen bdiɣ, yaɛni aselmed n Tmaziɣt dagi di Lyon, abaada i wid ittheggin iman nnsen ar "baccalauréat". Ssewjadeɣ ungal wayeḍ ar ad ixalfen amezwaru. Ger wass-en d wass-a, ttṛaǧuɣ akken ad-waliɣ amek ar ad-yelḥu "ASFEL", d wamek ar a-t-id-sneqden wid i k-yecban.

tags: issin tifinagh ayamun mezdad